Bài giảng Ngữ văn 7 - Tiết 45: Văn bản Cảnh khuya (Hồ Chí Minh)

CHÀO MỪNG CÁC THÀY CÔ VÀ CÁC EM HỌC SINH 
Môn: Ngữ văn 7 
KIỂM TRA BÀI CŨ 
? Đọc thuộc phần phiên âm và phần dịch thơ bài thơ “ Hồi hương ngẫu thư ”. Điều gì làm nên giá trị của bài thơ? 
Gợi ý: 
- Bài thơ biểu hiện một cách chân thực mà sâu sắc, hóm hỉnh mà ngậm ngùi tình yêu quê hương thắm thiết của một người sống xa quê lâu ngày, trong khoảnh khắc vừa mới đặt chân trở về quê cũ . 
Những hình ảnh này ở đâu, và gợi cho em nhớ đến ai? 
Đây là nhà sàn của Bác Hồ ở Hà Nội và ở chiến khu Việt Bắc 
 CẢNH KHUYA 
VĂN BẢN: 
TIẾT 45 
-Hồ Chí Minh- 
I. Đọc - Tìm hiểu chung 
1. Tác giả 
Hồ Chí Minh (1890 – 1969) 
Sinh ra trong gia đình nhà nho yêu nước ở làng Kim Liên, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An 
Anh hùng dân tộc, danh nhân văn hóa thế giới, nhà thơ lớn 
Là lãnh tụ vĩ đại của dân tộc và cách mạng Việt Nam 
Em hãy giới thiệu những nét cơ bản về tác giả? 
* Một số tác phẩm tiêu biểu của Bác: 
+ Văn chính luận: Bản án chế độ thực dân Pháp, Tuyên ngôn Độc lập, Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến, 
+ Truyện ký: Những trò lố hay là Varen và Phan Bội Châu, Vi hành, 
+ Thơ: Nhật kí trong tù, Thơ Hồ Chí Minh, 
2. Tác phẩm 
Bài thơ được sáng tác trong hoàn cảnh nào? 
 Bài thơ được Bác viết 1947, tại chiến khu Việt Bắc vào thời kỳ đầu của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp khi chiến sự đang diễn ra vô cùng ác liệt. 
Việt Bắc 
Căn cứ địa Việt Bắc gồm 6 tỉnh Cao, Bắc, Lạng, Thái, Hà, Tuyên . Đây là căn cứ địa cách mạng ra đời sớm nhất và lớn nhất trong thời kỳ chuẩn bị Cách mạng tháng Tám 1945, trong kháng chiến chống thực dân Pháp. Cuối năm 1947, Thực dân Pháp ồ ạt tấn công Việt Bắc. Có thể nói đây cũng là thời điểm khó khăn của cách mạng Việt Nam. 
Hang Pác Pó 
CẢNH KHUYA 
Tiếng suối trong / / như tiếng hát xa, 
Trăng lồng cổ thụ / / bóng lồng hoa. 
Cảnh khuya như vẽ / / người chưa ngủ, 
Chưa ngủ / / vì lo nỗi nước nhà. 
 1947 
(Hồ Chí Minh) 
- PTBĐ: Biểu cảm kết hợp với miêu tả 
4 . Bố cục: 2 phần 
3 . Thể thơ, PTBĐ: 
- Thể thơ: Thất ngôn tứ tuyệt 
 Hai câu thơ đầu: 
 Bức tranh cảnh khuya 
 Hai câu thơ cuối: 
 Tâm trạng của nhà thơ 
( 4 câu, 7 chữ; gieo vần ở tiếng cuối các câu 1,2,4; 
Kết cấu thường có 4 phần: khai, thừa, chuyển, hợp.) 
Xác định thể thơ và PTBĐ của văn bản ? 
Nêu bố cục của văn bản ? 
II. Đọc - Tìm hiểu chi tiết 
HOẠT ĐỘNG NHÓM 
NHÓM 1: Câu thơ đầu tác giả sử dụng biện pháp nghệ thuật gì? Nêu tác dụng của việc sử dụng biện pháp nghệ thuật đó. 
NHÓM 2: Câu thơ thứ 2 tác giả sử dụng biện pháp nghệ thuật gì? Nêu tác dụng của việc sử dụng biện pháp nghệ thuật đó. 
NHÓM 3: Câu thơ 3-4 tác giả sử dụng biện pháp nghệ thuật gì? Nêu tác dụng của việc sử dụng biện pháp nghệ thuật đó. 
Thời gian thảo luận 3 phút 
1. Bức tranh cảnh khuya 
1. Bức tranh cảnh khuya 
Tiếng suối trong như tiếng hát xa , 
 - NT So sánh: Tiếng suối trong như tiếng hát xa của con người . 
-> Tác dụng: Tiếng suối (thiên nhiên) trở nên gần gũi, thân mật như con người, giống như con người trẻ trung, trong trẻo đầy sức sống . 
=> Lấy động để tả tĩnh: Tiếng suối xa diễn tả cảnh đêm khuya tĩnh lặng, thanh bình. 
- Điệp từ “lồng” 
-> Tác dụng: Thiên nhiên: trăng, cây, hoa quấn quýt, đan dệt hòa quyện vào nhau 
- Tiểu đối: Trăng lồng cổ thụ/ bóng lồng hoa->Tạo sự cân xứng cho câu thơ. 
Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa 
1. Bức tranh cảnh khuya 
Âm thanh: Tiếng suối 
Cảnh vật: trăng, cổ thụ , hoa 
So sánh 
-> Âm thanh trong trẻo, êm nhẹ, vang xa.. 
Điệp từ: lồng + phép tiểu đối 
-> Quấn quýt, lung linh, huyền ảo.. 
=> Bức tranh đẹp tươi sáng, đậm chất hội họa, tràn ngập niềm vui, sức sống. 
Bức tranh cảnh khuya rừng Việt Bắc. 
1. Bức tranh cảnh khuya 
Cảm nhận của em về bức tranh cảnh khuya qua 2 câu thơ đầu? 
2. Tâm trạng của nhà thơ 
Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ,Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà. 
2. Tâm trạng của nhà thơ 
Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ , Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà. 
- NT: So sánh, điệp ngữ 
-> Tác dụng: 
NT so sánh gợi lên c ảnh khuya đẹp như một bức tranh . 
NT điệp ngữ thể hiện n ỗi lo việc nước, lo cho cuộc kháng chiến. 
Tâm hồn thi sĩ 
Tinh thần chiến sĩ 
Say mê ngắm cảnh 
 rung động trước vẻ đẹp thiên nhiên 
L o việc nước, lo cho cuộc kháng chiến 
2. Tâm trạng của nhà thơ 
Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ , Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà. 
 Tình yêu thiên nhiên hòa vào tình yêu đất nước. 
Có nhận xét cho rằng: bài thơ vừa có nét cổ điển vừa có nét hiện đại, em hãy chỉ rõ điểu đó? 
Bài thơ mang vẻ đẹp cổ điển và hiện đại 
Vẻ đẹp cổ điển 
Vẻ đẹp hiện đại 
- Đề tài: Thiên nhiên 
 Thể thơ: Thất ngôn tứ tuyệt. 
 Thi liệu cổ: suối, trăng, cây, hoa. 
 Cấu trúc đăng đối, nhân vật trữ tình ung dung, tự tại, yêu thiên nhiên. 
- Hình ảnh con người – người chiế n sĩ: một hình ảnh mới không có trong thơ cổ 
-> Tinh thần thép 
- Sự vận động của mạch thơ: Từ tình yêu thiên nhiên rồi bừng lên tình yêu quê hương đất nước. 
III. Tổng kết 
1. Nội dung 
Vẽ nên bức tranh cảnh khuya núi rừng Việt Bắc sống động, nên thơ. 
Thể hiện tình yêu thiên nhiên , tâm hồn nhạy cảm và lòng yêu nước sâu nặng . 
2. Nghệ thuật 
Biện pháp nghệ thuật: So sánh, tiểu đối, điệp từ . 
Ngôn từ bình dị, gợi cảm . 
Vẻ đẹp cổ điển + hiện đại. 
 III. Luyện tập 
BÀI TẬP TRÊN QUIZIZZ 
 Vận dụng 
 Viết đoạn văn diễn dịch (từ 8-10 câu) nêu cảm nhận của em về cảnh đêm rừng Việt Bắc qua bài thơ « Cảnh khuya » của Hồ Chí Minh. 
Hướng dẫn tự học 
- Học thuộc lòng bài thơ, s ưu tầm một số bài thơ, câu thơ của Bác viết về trăng hoặc cảnh thiên nhiên 
- Hoàn thiện các bài tập trong VBT 
- Chuẩn bị: Rằm tháng Giêng . 
+ Nhóm 1: Xác định BPNT có trong câu thơ thứ 1,2. Nêu tác dụng? . 
+ Nhóm 2: Xác định BPNT có trong câu thơ thứ 3,4. Nêu tác dụng?. 
+ Nhóm 3: Trình bày vẻ đẹp cổ điển và hiện đại có trong bà i thơ . 
XIN TRÂN TRỌNG CẢM ƠN VÀ 
KÍNH CHÚC CÁC THẦY CÔ 
SỨC KHỎE, HẠNH PHÚC 
Sưu tầm một số bài thơ, câu thơ của Bác viết về trăng hoặc cảnh thiên nhiên 
 1. Vọng nguyệt  Ngục trung vô tửu diệc vô hoa, 
Đối thử lương tiêu nại nhược hà. 
Nhân hướng song tiền khán minh nguyệt, 
Nguyệt tòng song khích khán thi gia. 
 2 . Tin thắng trận Trăng vào cửa sổ đòi thơ, Việc quân đang bận, xin chờ hôm sau, Chuông lầu chợt tỉnh giấc thu, Ấy tin thắng trận Liên khu báo về. 
 3 . Đối nguyệt Ngoài song, trăng rọi cây sân, Ánh trăng nhích bóng cây gần trước song. Việc quân, việc nước bàn xong, Gối khuya ngon giấc bên song trăng nhòm. 
 4 . Rằm tháng giêng Rằm xuân lồng lộng trăng soi, Sông xuân nước lẫn màu trời thêm xuân. Giữa dòng bàn bạc việc quân, Khuya về bát ngát trăng ngân đầy thuyền. 
 Theo em, có thể thay từ “lo” bằng từ “thương” trong câu thơ " Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà " được hay không ? Vì sao? 
 VĂN BẢN: CẢNH KHUYA - Hồ Chí Minh- 
- Không thể thay từ “lo” bằng từ “thương”. 
- Vì: 
+ thương: có nghĩa là sự quan tâm gắn bó . 
+ lo: là trạng thái bận tâm, không yên lòng về việc gì đó vì cho rằng có thể xảy ra điều không hay. 
-> Nỗi lo là biểu hiện cao nhất của lòng yêu thương, có yêu, có thương mới có lo, thương quá mà lo. 
=> Chỉ có từ "lo" mới có thể diễn tả đầy đủ, sâu sắc và trọn vẹn lòng yêu nước sâu nặng của Người trong hoàn cảnh cuộc kháng chiến chống Pháp đang gặp vô vàn khó khăn, gian khổ.