Giáo án Vật lý Lớp 7 - Tiế 19+20: Sự nhiễm điện - Hai loại điện tích - Năm học 2020-2021

Ngày soạn: 11/01/2020
CHƯƠNG III: ĐIỆN HỌC
Tiết 19 - 20 CHỦ ĐỀ: SỰ NHIỄM ĐIỆN – HAI LOẠI ĐIỆN TÍCH
I. MỤC TIÊU
 1. Kiến thức
- Mô tả một hiện tượng hoặc một thí nghiệm chứng tỏ vật bị nhiễm điện do cọ xát. Giải thích được một số hiện tượng nhiễm điện do cọ xát trong thực tế (Chỉ ra các vật nào cọ xát với nhau và biểu hiện của sự nhiễm điện).
- Giúp HS biết được chỉ có hai loại điện tích là điện tích dương và điện tích âm. Hai loai điện tích cùng dấu thì đẩy nhau, trái dấu thì hút nhau. Nêu được cấu tạo nguyên tử: hạt nhân mang điện tích dương và các êlectrôn mang điện tích âm quay xung quanh hạt nhân, nguyên tử trung hoà về điện. Biết vật mang điện tích âm khi nhận thêm êlectron, vật mang điện tích dương khi mất bớt êlectron.
2. Kỹ năng
- Rèn kỹ năng thao tác thí nghiệm nhiễm điện cho vật bằng cách cọ sát, phát hiện các hiện tượng.
3. Thái độ
- Có thái độ yêu thích môn học, ham hiểu biết, khám phá thế giới xung quanh.
4. Năng lực -Phẩm chất:
- Năng lực sử dụng kiến thức
- Năng lực về phương pháp
- Năng lực trao đổi thông tin
- Năng lực cá thể.
 - Chăm chỉ, trung thực, trách nhiệm 
II. HÌNH THỨC, PHƯƠNG PHÁP,KĨ THUẬT DẠY HỌC
1. Hình thức: Học trên lớp
2. Phương pháp: 
- Hoạt động nhóm
- Dạy học nêu vấn đề
- Vấn đáp, đàm thoại
3. Kĩ thuật dạy học:
- Kĩ thuật động não không công khai
III. CHUẨN BỊ:
1. Giáo viên
- Mỗi nhóm: 1 thước nhựa, 1 thanh thuỷ tinh hữu cơ, 1 mảnh ni lông, 1 quả cầu nhựa, 1 giá treo, 1 mảnh len, 1 mảnh dạ, 1 mảnh lụa, 1 số mẩu giấy vụn, bút thử điện, 1 mảnh tôn, 1 mảnh phim nhựa. 1 đôi pin lắp trên giá, mảnh tôn vuông 80x80 (mm), 1 mảnh phim nhựa 130x180 (mm), mảnh len, 1 bóng đèn pin lắp sẵn vào đế đèn, 1 công tắc, 5 đoạn dây có vỏ cách điện.
- Cả lớp: Tranh vẽ hình 19.1; 19.2; 19.3; 1 ắc qui, pin đại, pin tiểu, pin vuông, pin cúc áo.
2. Học sinh
- Đọc trước bài ở nhà
IV. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP
Tổ chức
Tiết
Lớp
Ngày dạy
Sĩ số
Tên HS nghỉ
Ghi chú
 (ngắt tiết, điều chỉnh...)
19
20
2. Kiểm tra 
- Kết hợp trong giờ.
 3. Bài mới 
Hoạt động của GV
Hoạt động của học sinh
* Hoạt động 1: Khởi động
- Yêu cầu HS thảo luận để trả lời câu hỏi: Ngoài các hiện tượng điện mô tả trong hình ảnh đầu chương, em còn biết các hiện tượng điện nào khác?
- GV giới thiệu mục tiêu chính của chương
- GV thông báo: một trong các cách nhiễm điện các vật là nhiễm điện do cọ sát.
- Các em thấy hiện tượng gì xảy ra khi cởi áo ngoài bằng len vào những ngày thời tiết hanh khô ráo?
* Hoạt động 2: Hình thành kiến thức mới
- GV phát dụng cụ cho các nhóm
+ Chuyển giao nhiệm vụ học tập:
- GV yêu cầu các nhóm HS làm thí nghiệm theo từng bước trong thí nghiệm 1(SGK) và điền từ vào kết luận 1.
+ Thực hiện nhiệm vụ học tập:
- GV quan sát các nhóm hoạt động và có trợ giúp hợp lí.
+ Báo cáo kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập và thảo luận:
- GV yêu cầu đại diện nhóm điền vào chỗ tróng trong kết luận 1 (SGK). Các nhóm khác lắng nghe và nhận xét.
+ Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập:
- GV nhận xét các nhóm tiến hành TN, câu trả lời và nhận xét của các nhóm. GV chốt lại kiến thức.
- Nhiều vật sau khi bị cọ xát có đặc điểm gì mà có khả năng hút các vật khác?
- Tất cả các vật nóng lên có thể hút các vật khác?
- Áp các vật đó vào đèn cồn,... thì có hút được các mẩu giấy vụn không?
- GV phát dụng cụ cho các nhóm
+ Chuyển giao nhiệm vụ học tập:
- GV yêu cầu các nhóm HS làm thí nghiệm theo từng bước trong thí nghiệm 2(SGK) và điền từ vào kết luận 2.
+ Thực hiện nhiệm vụ học tập:
- GV quan sát các nhóm hoạt động và có trợ giúp hợp lí.
+ Báo cáo kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập và thảo luận:
- GV yêu cầu đại diện nhóm điền vào chỗ tróng trong kết luận 2 (SGK). Các nhóm khác lắng nghe và nhận xét.
+ Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập:
- GV nhận xét các nhóm tiến hành TN, câu trả lời và nhận xét của các nhóm. GV chốt lại kiến thức.
- Ta đã biết có thể làm cho các vật nhiễm điện bằng cách cọ xát. Các vật nhiễm điện có thể hút được các vật nhẹ khác.
- Vậy nếu 2 vật nhiễm điện để gần nhau chúng có khả năng tương tác với nhau như thế nào? Chúng ta cùng tìm câu trả lời cho câu hỏi này.
GV yêu cầu HS đọc TN 1 tìm hiểu các dụng cụ và cách tiến hành TN.
- Nêu hiện tượng xảy ra trước khi cọ xát 2 mảnh ni lông?
GV: Lưu ý HS: Cọ xát đều, không quá mạnh, cọ xát theo cùng 1 chiều, số lần như nhau.
GV: 2 mảnh ni lông khi cùng cọ xát vào mảnh len thì nó sẽ nhiễm điện giống nhau hay khác nhau? Vì sao?
GV: Giới thiệu TN hình 18.2, giao dụng cụ TN cho HS thực hiện.
GV: Từ kết quả của hai TN trên ® hãy hoàn thiện nhận xét.
GV: Bổ sung (nếu cần).
GV: Giới thiệu dụng cụ và cách tiến hành TN ® giao dụng cụ TN cho các nhóm HS.
GV: HD: Cọ xát thanh nhựa bằng vải khô
- Cọ xát thanh thuỷ tinh bằng lụa, đặt gần nhau
GV: Yêu cầu HS hoàn thành nhận xét.
GV: Từ hai nhận xét trên, ta có thể rút ra kết luận gì về sự tương tác giữa hai loại điện tích?
GV: gọi 1 HS đọc phần quy ước
HD HS trả lời C1: Khi đó mảnh vải khô có nhiễm điện không? theo quy ước thanh nhựa bị nhiễm điện nào? chúng phải mang điện tích như thế nào thì mới hút nhau?
GV hướng dẫn học sinh về nhà tự học.
* Hoạt động 3: Luyện tập
- Tổ chức cho HS trả lời hỏi 
- HS trả lời câu hỏi GV đưa ra theo hiểu biết của mình.
( Đèn điện sáng, quạt điện quay, bàn là điện,... đang hoạt động)
- HS trả lời câu hỏi GV đưa ra và nắm được hiện tượng tương tự ngoài tự nhiên là hiện tượng sấm sét đó là hiện tượng nhiễm điện do cọ xát.
I. Vật nhiễm điện
1. Thí nghiệm 1
- Các nhóm nhận dụng cụ.
- Các nhóm lắng nghe kĩ yêu cầu của GV.
+ HS hoạt động nhóm:
- Nhận dụng cụ
- Tiến hành TN
- Điền từ vào kết luận 1
- Đại diện nhóm điền vào chỗ tróng trong kết luận 1 (SGK). Các nhóm khác lắng nghe và nhận xét.
* Kết luận 1:
 Nhiều vật sau khi cọ xát có khả năng hút các vật khác.
2. Thí nghiệm 2
- HS trả lời các câu hỏi GV yêu cầu.
- Các nhóm nhận dụng cụ.
- Các nhóm lắng nghe kĩ yêu cầu của GV.
+ HS hoạt động nhóm:
- Nhận dụng cụ
- Tiến hành TN
- Điền từ vào kết luận 2
- Đại diện nhóm điền vào chỗ tróng trong kết luận 2 (SGK). Các nhóm khác lắng nghe và nhận xét.
* Kết luận 2: Nhiều vật sau khi bị cọ xát có khả năng làm sáng bóng đèn bút thử điện.
- Các vật sau khi cọ xát có khả năng hút các vật khác hoặc có thể làm sáng bóng đèn của bút thử điện gọi là các vật nhiễm điện hay các vật mang điện tích.
II. Hai loại điện tích
* Thí nghiệm 1:
- Đọc TN 1. Hoạt động nhóm tìm hiểu dụng cụ cần thiết và cách tiến hành TN.
Làm TN: Dùng miếng len cọ xát 2 mảnh ni lông nhiều lần.
Báo cáo kết quả TN.
- Kẹp 2 mảnh ni lông vào thân bút chì rồi nhấc lên.
- Trước khi cọ xát, 2 mảnh ni lông không có hiện tượng gì.
 - Sau khi cọ xát, 2 mảnh ni lông đẩy nhau.
 Đọc, nghiên cứu TN 18.2, làm TN ® nhận xét
- 2 thanh nhựa đặt gần nhau: khi chưa cọ xát không có hiện tượng gì xảy ra. Sau khi cả hai thanh cùng được cọ xát bằng mảnh vải khô ® chúng đẩy nhau.
- Nhận xét: Hai vật giống nhau, được cọ xát như nhau thì mang điện tích cùng loại và khi được đặt gần nhau thì chúng đẩy nhau.
* Thí nghiệm 2:
Hoạt động nhóm tiến hành TN:
- Đũa nhựa, thanh thuỷ tinh chưa nhiễm điện đặt gần nhau ® không tương tác.
 Tiến hành TN quan sát ® nhận xét.
* chúng hút nhau.
- Nhận xét:
Thanh nhựa sẫm màu và thanh thuỷ tinh khi được cọ xát thì chúng hút nhau do chúng mang điện tích khác loại.
Hoàn chỉnh kết luận.
* Kết luận: Có 2 loại điện tích. Các vật mang điện tích cùng loại thì đẩy nhau, khác loại thì hút nhau.
* Qui ước:
 + Thanh thuỷ tinh cọ xát vào lụa mang điện tích (+).
 + Thanh nhựa cọ xát vào vải khô mang điện tích (-).
C1: Vải và thanh nhựa nhiễm điện khác loại. Vải mang điện tích (+); nhựa mang điện tích (-).
III. Sơ lược về cấu tạo nguyên tử 
(Tự học có hướng dẫn)
Câu 1: Chọn phát biểu sai:
A. Vật bị nhiễm điện có khả năng hút các vật khác.
B. Hai vật nhiễm điện cùng dấu thì hút nhau.
C. Hai vật nhiễm điện khác dấu thì hút nhau.
D. Vật nhiễm điện là vật mang điện tích.
Câu 2: Kết luận nào sau đây là đúng?
Vật nhiễm điện có khả năng đẩy các vật khác. 
Vật nhiễm điện không đẩy, không hút vật khác.
C. Vật nhiễm điện có khả năng hút các vật khác. 
D. Vật nhiễm điện vừa đẩy, vừa hút các vật khác.
Câu 3: Những ngày hanh khô, khi chải tóc khô bằng lược nhựa thì có nhiều sợi tóc bị lược nhựa hút kéo thẳng ra vì:
 A. Lược nhựa chuyển động thẳng kéo dợi tóc thẳng ra. 
 B. Các sợi tóc trơn hơn và bị kéo thẳng ra.
 C.Tóc đang rối khi bị chải thì thẳng ra. 
 D. Cọ xát với tóc, lược nhựa bị nhiễm điện nên nó hút và kéo làm cho sợi tóc thẳng ra.
Câu 4: Dùng mảnh vải khô để cọ xát, thì có thể làm cho vật nào dưới đây mang điện tích?
 A. Một ống bằng gỗ
 B. Một ống bằng giấy
 C. Một ống bằng thép
 D. Một ống bằng nhựa
Câu 5: Có thể làm thước nhựa nhiễm điện bằng cách nào sau đây?
 A. Áp sát thước nhựa vào 1 cực của pin.
 B. Áp sát thước nhựa vào một đầu của thanh nam châm.
 C. Hơ nóng nhẹ thước nhựa trên ngọn lửa.
 D. Cọ xát thước nhựa bằng mảnh vải khô.
Câu 5: Dùng một mảnh len cọ xát nhiều lần một mảnh phim nhựa thì mảnh phim nhựa này có thể hút được các vụn giấy? Vì sao?
 A. Vì mảnh phim nhựa được làm sạch bề mặt.
 B. Vì mảnh phim nhựa bị nhiễm điện.
 C. Vì mảnh phim nhựa có tính chất từ như nam châm.
 D. Vì mảnh phim nhựa bị nóng lên.
* Hoạt động 4: Vận dụng.
Tổ chức cho HS làm một số bài tập
Bài 1: Giải thích hiện tượng "Vào những ngày thời tiết khô ráo, nhất là những ngày thời tiết hanh khô, khi cởi áo ngoài bằng len, dạ hay sợi tổng hợp, ta thường nghe tiếng lách tách nhỏ. Nếu khi đó ở trong buồng tối, ta còn thấy các chớp sáng li ti".
Trả lời: Khi ta cử động cũng như khi cởi áo, do áo len ( dạ hay sợi tổng hợp) bị cọ xát nên đã nhiễm điện. Khi đó giữa các phần bị nhiễm điện trên áo len hay giữa áo len và áo trong xuất hiện các tia lửa điện là các chớp sáng li ti. Không khí khi đó bị giãn nở phát ra tiếng lách tách nhỏ.
Bài 2: Trong các nhà máy dệt thường có những bộ phận chải các sợi vải. Ở điều kiện bình thường, các sợi vải này dễ bị chập dính vào nhau và bị rối. Giải thích tại sao? Có thể sử dụng biện pháp gì để khác phục hiện tượng bất lợi này?
- Khi chải các sợi vải thì các sợi vải bị nhiễm điện do cọ xát nên các sợi vải có thể hút nhau và bị rối.
 - Biện pháp khắc phục: người ta dùng bộ phận chải các sợi vải được cấu tạo bằng chất liệu có tác dụng khi sợi vải chạy qua bộ phận chải thì không còn bị nhiễm điện nữa.
Bài 3: Trong một lần thí nghiệm, Hải đưa một chiếc lược nhựa gần một mảnh nilong thì thấy lược nhựa hút mảnh nilong. Hải cho rằng lược nhựa và mảnh nilong bị nhiễm điện khác loại (mang điện tích trái dấu nhau). Nhưng Sơn lại cho rằng chỉ cần 1 trong hai vật này bị nhiễm điện thì chúng vẫn có thể hút nhau. Theo em thì Sơn hay Hải, ai đúng? Ai sai? Làm cách nào để kiểm tra điều này?
 Cả Hải và Sơn đều có thể đúng, đều có thể sai.
* Thí nghiệm kiểm tra:
 + Đưa lần lượt lược nhựa và mảnh nilong của Hải lại gần các vụn giấy trang kim.
 + Nếu cả lược nhựa và mảnh nilong đều hút các vụn giấy thì lựa nhựa và mảnh nilong bị nhiễm điện, do đó Hải đúng.
 Còn nếu chỉ một trong hai vật này hút các vụn giấy thì chỉ có một vật bị nhiễm điện, khi đó Sơn đúng.
Bài 4: Làm thế nào để biết một cái thước nhựa có bị nhiễm điện hay không và nhiễm điện dương hay âm?
 - Muốn biết thước nhựa nhiễm điện hay không, ta đưa một đầu thước nhựa lại gần mảnh giấy vụn, nếu thước nhựa hút các mảnh giấy vụn thì thước nhựa nhiễm điện.
Đưa thước nhựa lại gần quả cầu kim loại mang điện tích âm treo bằng sợi chỉ mềm. Nếu quả cầu bị đẩy ra xa thước nhựa thì chứng tỏ thước nhựa nhiễm điện âm còn nếu quả cầu bị hút lại gần với thước nhựa thì chứng tỏ thước nhựa nhiễm điện dương.
Hoạt động 5: Tìm tòi mở rộng
Cho HS nghiên cứu mục có thể em chưa biết tìm hiểu về nguyên nhân tạo thành những đám mây dông, hiện tượng sấm xét.
V. KẾT THÚC BÀI HỌC
1. Củng cố
 - Qua bài học hôm nay các em cần ghi nhớ những điều gì?
2. Hướng dẫn về nhà
	- Học bài và trả lời lại các câu C2, C3 bài 17: câu C2, C3 C4 bài 18 (SGK)