Giáo án Vật lý Lớp 7 - Tiết 20+21: Sự nhiễn điện do cọ xát. Hai loại điện tích

Ngày soạn
Dạy
Lớp
Tiết 1
Ngày
Tiết
Tiết 2
Ngày
Tiết
Tiết 20+21: TÊN CHỦ ĐỀ:
SỰ NHIỄM ĐIỆN DO CỌ XÁT. HAI LOẠI ĐIỆN TÍCH
MỤC TIÊU
1. Kiến thức, kĩ năng
a. Kiến thức: 
- Học sinh biết mô tả được 1 hiện tượng hoặc một thí nghiệm chứng tỏ vật bị nhiễm điện do cọ xát.
- HS biết có hai loại điện tích là điện tích dương và điện tích âm, hai điện tích cùng dấu thì đẩy nhau, trái dấu thì hút nhau. Biết được cấu tạo nguyên tử gồm: Hạt nhân mang điện tích dương và các electron mang điện tích âm quay xung quanh hạt nhân, nguyên tử trung hoà về điện.
- HS hiểu được được 1 số hiện tượng nhiễm điện do cọ xát trong thực tế (chỉ ra các vật nào cọ xát với nhau và biểu hiện của sự nhiễm điện)
- HS hiểu vật mang điện tích âm thừa electron, vật mang điện tích dương thiếu electron.
- Học sinh vận dụng giải thích được hiện tượng sấm sét, nắm được cái có lợi và có hại do sấm sét tạo nên, biết đưa ra các biện pháp khắc phục tác hại của sét
- HS vận dụng trả lời các câu hỏi trong thực tế
b. Kỹ năng 
- Làm thí nghiệm nhiễm điện cho vật bằng cách cọ xát 
2. Định hướng phát triển phẩm chất và năng lực
a. Các phẩm chất
- Yêu thích môn học, ham hiểu biết , khám phá thế giới xung quanh. 
- Tự tin, tự giác, sáng tạo.
b. Các năng lực chung
- Năng lực hợp tác, giao tiếp trong hoạt động nhóm, năng lực thực nghiệm
- Năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề: Phát hiện các hiện tượng trong thực tế, giải thích các ứng dụng đó. 
c. Các năng lực chuyên biệt
- Năng lực thực nghiệm
- Năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề
CHUẨN BỊ
1. Tài liệu: SGK, SBT
2. Dụng cụ thí nghiệm tiết 1: Mỗi nhóm: 
- 1 thước nhựa, 1 thanh thủy tinh hữu cơ, 1 mảnh nilong (thường dùng làm túi đựng hàng)
- 1 quả càu nhựa xốp (hoặc bấc) đường kính 1cm có xuyên sợi chỉ khâu, 1 giá treo.
- 1 mảnh lan hoặc 1 mảnh lông thú, 1 mảnh dạ, 1 mảnh lụa sấy khô
- 1 số mẩu giấy vụn.
- 1 mảnh tôn , 1 mảnh nhựa
- 1 bút thử điện thông mạch
3. Dụng cụ thí nghiệm tiết 2: Mỗi nhóm: 
 - Hai mảnh nilông kích thước 70 x 12 mm
 - 1 bút chì gỗ hoặc đũa nhựa
 - 1 mảnh len hoặc dạ , 1 mảnh lụa
 - 1 thanh thuỷ tinh 
 - 2 đũa nhựa có lỗ hổng ở giữa + 1 mũi nhọn đặt trên đế nhựa.
4. Trình chiếu powerpoint.
KẾ HOẠCH THỰC HIỆN CHỦ ĐỀ
Tiết
Hoạt động
Nội dung
Thời gian
1
Khởi động
Đặt vấn đề
5
Hình thành kiến thức
Làm thí nghiệm phát hiện vật bị cọ xát có khả năng hút các vật khác hoặc làm sáng bóng đèn bút thử điện.
25
Luyện tập
Bài tập trắc nghiệm
7
Vận dụng
Vận dụng kiến thức của bài học giải thích hiện tượng, làm bài tập phần vận dụng.
5
Tìm tòi mở rộng
Yêu cầu HS trao đổi với người thân đề xuất các biện pháp làm giảm tác hại của sét, thiết kế và thực hiện các thí nghiệm của bài 17.3 và 17.8/SBT. 
3
2
Khởi động
Kiểm tra bài cũ
Đặt vấn đề
5
Hình thành kiến thức
Làm thí nghiệm phát hiện lực tương tác hai vật mang điện tích cùng loại, khác loại
27
Luyện tập
Bài tập trắc nghiệm
5
Vận dụng 
Yêu cầu HS lấy các ví dụ trên thực tế có vận dụng kiến thức về sự nhiễm điện của các vật ; sự tương tác giữa hai loại điện tích ?
3
Tìm tòi mở rộng
Liên hệ thực tế
Vẽ sơ đồ tư duy
5
CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP
Stt
Nội dung câu hỏi và bài tập
Cấp độ nhận
thức
1
Yêu cầu HS tìm hiểu thí nghiệm 1/SGK nêu các dụng cụ, cách tiến hành thí nghiệm?
Hai vật mang điện tích khác loại khi đặt gần nhau chúng sẽ hút nhau hay đẩy nhau?
Câu 1: Trường hợp nào sau đây cho ta kết luận được là vật đã nhiễm điện ?
A. Đưa vật đến gần vụn giấy thì giấy bị hút vào. 
B. Đưa vật đến gần mảnh nhựa xốp thì mảnh nhựa xốp bị hút về phía vật.
C. Chạm bút thử điện vào thì vật thì bút thử địên sáng lên.
D. Tất cả các trường hợp A, B, C.
Câu 2: Chọn câu trả lời sai?
A. Hai vật cọ xát với nhau, kết quả hai vật nhiễm điện trái dấu
B. Bình thường, nguyên tử trung hoà về điện
C. Các điện tích cùng dấu hút nhau, khác dấu đẩy nhau
D. Vật bị nhiễm điện do nó thừa hoặc thiếu elêctrôn
Biết
2
Ngoài khả năng hút các vật khác các em thử dự đoán vật sau khi cọ xát còn có khả năng nào nữa? Làm thế nào để kiểm tra dự đoán đó?
Câu 3: Những hiện tượng nào sau đây không liên quan đến sự nhiễm điện do cọ xát?
A. Bụi bám vào mép cánh quạt ( nhiều nhất là phần mép cánh chém vào không khí).
B. Trong cơn dông thường xuất hiện sấm, chớp, sét.
C. Thổi mạnh vào mặt bàn bụi bay đi.
D. Vào những ngày trời hanh khô dùng khăn khô để lau mặt gương, mặt ti vi. Sau khi lau xong ta thấy vẫn có nhiều bụi vải bám vào.
Câu 4: (Tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường): Trong kĩ thuật sơn xì (gọi là sơn tĩnh điện), để tiết kiệm sơn và nâng cao chất lượng lớp sơn, người ta làm như thế nào?
A. Nhiễm điện cho sơn 
B. Nhiễm điện cho chi tiết muốn sơn
C. Nhiễm điện trái dấu cho sơn và chi tiết muốn sơn
D. Nhiễm điện cùng dấu cho sơn và chi tiết muốn sơn.
Hiểu
3
Vào những ngày trời hanh khô khi cởi áo bằng len, dạ tổng hợp ta thường nghe thấy tiếng nổ lách tách, nếu ở trong buồng tối ta còn quan sát thấy các chớp sang li ti? 
Tại sao trong các nhà máy sản xuất đồ bông vải sợi, người ta thường đặt trên tường những tấm kim loại lớn đã được nhiễm điện?
Em hãy giải thích các hiện tượng tự nhiên: Sấm, chớp, sét?
Em hãy trao đổi với người thân đề xuất các biện pháp làm giảm tác hại của sét, thiết kế và thực hiện các thí nghiệm của bài 17.3 và 17.8/SBT.
Yêu cầu HS lấy các ví dụ trên thực tế có vận dụng kiến thức về sự nhiễm điện của các vật ; sự tương tác giữa hai loại điện tích ?
Câu 5: Đưa quả cầu M nhiễm điện dương lại gần quả cầu N nhẹ, thấy M tác dụng lên N một lực hút. Có thể kết luận gì về điện tích quả cầu N?
A. Quả cầu N nhiễm điện âm B. Quả cầu N nhiễm điện dương
C. Quả cầu N trung hoà về điện D. Cả A và C đều có thể xảy ra
Vận dụng
TIẾN TRÌNH DẠY HỌC TIẾT 1:
A. Hoạt động khởi động (5’)
GV: Yêu cầu HS quan sát bức ảnh đầu chương II, 1 HS đọc to nội dung chương I- Điện học. 
HS dưới lớp lắng nghe và nhắc lại những nội dung chính của chương.
GV: Vào những ngày trời lạnh, hanh khô khi cởi áo len em thấy hiện tượng gì?
HS: Liên hệ thực tế mô tả hiện tượng, HS khác bổ xung ý kiến .
GV: Xảy ra tương tự nhưng kỳ vĩ hơn rất nhiều hiện tượng các em vừa mô tả là hiện tượng chớp và sấm sét trong tự nhiên. Nguyên nhân của các hiện tượng này là sự nhiễm điện do cọ xát.
HS: Lắng nghe và tiếp nhận tình huống mới.
B. Hoạt động hình thành kiến thức (25’)
Hoạt động của thầy
Hoạt động của trò
HĐ1: LÀM THÍ NGHIỆM PHÁT HIỆN VẬT BỊ CỌ XÁT CO KHẢ NĂNG HÚT CÁC VẬT KHÁC
a. Thời gian: 15 phút
b. PPDH : Thực hành thí nghiệm
c. Kĩ thuật dạy học : Nhóm, cá nhân 
d. Tổ chức dạy học :
GV: Yêu cầu HS tìm hiểu thí nghiệm 1/SGK nêu các dụng cụ, cách tiến hành thí nghiệm?
GV: Tổ chức cho HS cả lớp thảo luận thống nhất phương án cách ghi kết quả thí nghiệm. Yêu cầu HS thực hiện thí nghiệm. Lưu ý HS:
 + Trước khi cọ xát các vật phải kiểm tra đưa thước nhựa, mảnh nilon, thanh thuỷ tinh lại gần giấy vụn, quả cầu xốp xem có hiện tượng gì xảy ra chưa.
 + Khi làm TN, lưu ý cọ xát các vật theo cách cọ mạnh nhiều lần theo một chiều
GV: Tổ chức cho HS cả lớp thảo luận thống nhất kết luận 1.
- HS: Hoạt động cá nhân, hoạt động nhóm bàn cử đại diện trả lời.
- HS cả lớp thảo luận thống nhất phương án cách ghi kết quả thí nghiệm.
- HS thực hiện thí nghiệm.
- HS: Hoạt động nhóm lớn tiến hành thí nghiệm trong 7 phút. Mỗi HS trong nhóm phải tiến hành thí nghiệm với ít nhất một vật. Ghi kết quả vào bảng và từ bảng kết quả hoàn thành kết luận 1
* Kết luận 1: Nhiều vật sau khi bị cọ xát có khả năng hút các vật khác.
HĐ2: PHÁT HIỆN VẬT BỊ CỌ XÁT BỊ NHIỄM ĐIỆN CÓ KHẢ NĂNG LÀM SÁNG BÓNG ĐÈN CỦA BÚT THỬ ĐIỆN 
a. Thời gian: 10 phút
b. PPDH : Nêu và giải quyết vấn đề
c. Kĩ thuật dạy học : Cá nhân 
d. Tổ chức dạy học :
 GV: Ngoài khả năng hút các vật khác các em thử dự đoán vật sau khi cọ xát còn có khả năng nào nữa? Làm thế nào để kiểm tra dự đoán đó?
GV: Hướng dẫn cách thực hiện các phương án khả thi để về nhà HS thực hiện. Yêu cầu HS tìm hiểu thí nghiệm 2/SGK. 
GV: Yêu cầu HS tự lựa chọn dụng cụ thực hiện thí nghiệm 2 và hoàn thành kết luận 2.
GV: Tổ chức cho HS cả lớp thảo luận thống nhất kết luận 2. Thông báo: Vật sau khi bị cọ xát có các tính chất trên được gọi là vật nhiễm điện hay vật mang điện tích.
- HS: Hoạt động cá nhân nêu dự đoán.
- HS: Hoạt động nhóm bàn tìm hiểu thí nghiệm 2.
- HS: Hoạt động nhóm tiến hành thí nghiệm trong 5 phút, cử đại diện trình bày cách tiến hành, kết quả thí nghiệm và kết luận 2 
* Kết luận 2: Nhiều vật sau khi bị cọ xát có khả năng làm sáng bóng đèn bút thử điện.
C. Hoạt động luyện tập ( 7 phút)
Hoạt động của thầy
Hoạt động của trò
GV: Yêu cầu HS vận dụng kiến thức của bài học giải thích hiện tượng: Vào những ngày trời hanh khô khi cởi áo bằng len, dạ tổng hợp ta thường nghe thấy tiếng nổ lách tách, nếu ở trong buồng tối ta còn quan sát thấy các chớp sang li ti? 
GV: Tổ chức cho HS cả lớp thảo luận thống nhất đáp án.
GV: Tổ chức cho HS cả lớp trả lời các câu hỏi trắc nghiệm củng cố kiến thức:
Câu 1: Trường hợp nào sau đây cho ta kết luận được là vật đã nhiễm điện ?
A. Đưa vật đến gần vụn giấy thì giấy bị hút vào. 
B. Đưa vật đến gần mảnh nhựa xốp thì mảnh nhựa xốp bị hút về phía vật.
C. Chạm bút thử điện vào thì vật thì bút thử địên sáng lên.
D. Tất cả các trường hợp A, B, C.
Câu 2: Những hiện tượng nào sau đây không liên quan đến sự nhiễm điện do cọ xát?
A. Bụi bám vào mép cánh quạt ( nhiều nhất là phần mép cánh chém vào không khí).
B. Trong cơn dông thường xuất hiện sấm, chớp, sét.
C. Thổi mạnh vào mặt bàn bụi bay đi.
D. Vào những ngày trời hanh khô dùng khăn khô để lau mặt gương, mặt ti vi. Sau khi lau xong ta thấy vẫn có nhiều bụi vải bám vào.
- HS: Hoạt động cá nhân vận dụng kiến thức của bài học trả lời , HS khác nhận xét, bổ xung. 
- HS cả lớp thảo luận thống nhất đáp án.
Câu 1: D
Câu 2: B
D. Hoạt động vận dụng (5 phút) 
GV: Yêu cầu HS giải thích các hiện tượng tự nhiên: Sấm, chớp, sét.
HS: Hoạt động nhóm lớn vận dụng kiến thức, cử đại diện trả lời 
 Vào những lúc trời mưa giông, các đám mây bị cọ xát vào nhau nên nhiễm điện trái dấu:
- Sự phóng điện giữa các đám mây tạo thành các tia lửa điện lớn trên bầu trời (chớp), giữa đám mây với mặt đất tạo thành các tia lửa điện phóng từ trên trời xuống đất (sét). 
- Khi các tia lửa điện hình thành nó tạo ra nhiệt độ lớn làm vùng không khí xung quanh dãn nở đột ngột gây ra tiếng nổ lớn (sấm).
GV: Tổ chức HS cả lớp thảo luận thống nhất cách giải thích hiện tượng.
E. Hoạt động tìm tòi mở rộng (3 phút)
GV: Yêu cầu HS trao đổi với người thân đề xuất các biện pháp làm giảm tác hại của sét, thiết kế và thực hiện các thí nghiệm của bài 17.3 và 17.8/SBT. 
HS: Lắng nghe hướng dẫn về nhà thực hiện 
* Hướng dẫn HS công việc về nhà:
- Làm bài tập 17.1 đến 17.8/SBT.
- Chuẩn bị giờ sau: Đọc trước bài 18: Hai loại điện tích.
* Hướng dẫn HS: Khi làm các thí nghiệm bài 17.3 và 17.8 lưu ý các vật làm nhiễm điện phải sạch & khô ráo.
TIẾT 2:
A. Hoạt động khởi động ( 5 phút)
GV yêu cầu HS hoạt động cá nhân trả lời một số câu hỏi:
Câu 1: 
a. Điền từ thích hợp vào chỗ ( ) để hoàn thành kết luận sau:
Có thể làm nhiễm điện nhiều vật bằng cách . Các vật nhiễm điện có khả năng .
b. Trình bày 1 thí nghiệm để chứng tỏ kết luận trên?
Câu 2: Tại sao trong các nhà máy sản xuất đồ bông vải sợi, người ta thường đặt trên tường những tấm kim loại lớn đã được nhiễm điện?
2 HS trả lời, HS dưới lớp lắng nghe, đánh giá câu trả lời của bạn. GV nhận xét và cho điểm.
GV: Vật nhiễm điện có khả năng hút các vật khác. Nếu hai vật đều bị nhiễm điện thì chúng hút nhau hay đẩy nhau?
HS: Hoạt động nhóm đôi nêu dự đoán.
B. Hoạt động hình thành kiến thức ( 27 phút)
Hoạt động của giáo viên
Hoạt động của học sinh
HĐ1: LÀM THÍ NGHIỆM HAI VẬT NHIỄM ĐIỆN CÙNG LOẠI VÀ TÌM HIỂU LỰC TÁC DỤNG GIỮA CHÚNG
a. Thời gian: 17 phút
b. PPDH : Nghiên cứu bài học.
c. Kĩ thuật dạy học : hoạt động nhóm, thực hành thí nghiệm
d. Tổ chức dạy học :
GV yêu cầu HS tìm hiểu SGK thí nghiệm 1. Nêu các dụng cụ, mục đích và cách tiến hành TN?
GV: Tổ chức thảo luận thống nhất mục đích (kiểm tra sự tương tác giữa hai vật khi nhiễm điện giống nhau); phương án thí nghiệm, yêu cầu HS tiến hành thí nghiệm nhóm trong 7 phút, hoàn thành nhận xét.
Lưu ý HS: Cách cọ xát đều, không cọ quá mạnh để mảnh nilon không bị cong và cọ xát mỗi mảnh nilon theo một chiều với số lần như nhau (khoảng 15 lần)
HS: Hoạt động nhóm tiến hành thí nghiệm; cử đại diện trả lời 
GV: Tổ chức thảo luận thống nhất nhận xét 1. Chuyển ý: Hai vật mang điện tích khác loại khi đặt gần nhau chúng sẽ hút nhau hay đẩy nhau?
HS: Hoạt động nhóm đôi nêu dự đoán.
- HS: Hoạt động cá nhân, nhóm bàn trả lời.
- HS tiến hành thí nghiệm nhóm trong 7 phút, hoàn thành nhận xét.
- HS thảo luận thống nhất nhận xét 1
HĐ2: LÀM THÍ NGHIỆM 2, PHÁT HIỆN HAI VẬT NHIỄM ĐIỆN HÚT NHAU VÀ MANG ĐIỆN TÍCH KHÁC NHAU
a. Thời gian: 10 phút
b. PPDH : Nghiên cứu bài học.
c. Kĩ thuật dạy học : Hoạt động nhóm, thực hành thí nghiệm.
d. Tổ chức dạy học :
GV yêu cầu HS hoạt động nhóm tìm hiểu thí nghiệm 2, cử đại diện lên chọn dụng cụ và tiến hành thí nghiệm trong 5 phút.
GV: Hướng dẫn HS phân tích hai nhận xét để hoàn thành kết luận.
GV: Yêu cầu 2- 3 HS nhắc lại kết luận đúng. Thông báo quy ước về ký hiệu của hai điện tích.
GV yêu cầu HS vận dụng trả lời C1?
GV chuyển ý: Các vật nhiễm điện là những vật mang điện tích. Vậy những điện tích này do đâu mà có? 
HS: Hoạt động nhóm tiến hành thí nghiệm; cử đại diện trình bày kết quả và nhận xét 2 
HS: Hoạt động nhóm bàn hoàn thành kết luận 
HS: Hoạt động cá nhân trả lời, tham gia thảo luận, thống nhất phương án đúng.
* Kết luận: Có hai loại điện tích. Các vật mang điện tích cùng loại thì đẩy nhau, mang điện tích khác loại thì đẩy nhau.
* Quy ước: Điện tích dương: (+); điện tích âm (-).
C. Hoạt động luyện tập ( 4 phút)
Hoạt động của thầy
Hoạt động của trò
GV tổ chức cho HS trả lời các câu hỏi củng cố kiến thức. Chọn đáp án đúng cho các câu sau:
1. Chọn câu trả lời sai?
A. Hai vật cọ xát với nhau, kết quả hai vật nhiễm điện trái dấu
B. Bình thường, nguyên tử trung hoà về điện
C. Các điện tích cùng dấu hút nhau, khác dấu đẩy nhau
D. Vật bị nhiễm điện do nó thừa hoặc thiếu elêctrôn
2. Đưa quả cầu M nhiễm điện dương lại gần quả cầu N nhẹ, thấy M tác dụng lên N một lực hút. Có thể kết luận gì về điện tích quả cầu N?
A. Quả cầu N nhiễm điện âm 
B. Quả cầu N nhiễm điện dương
C. Quả cầu N trung hoà về điện 
D. Cả A và C đều có thể xảy ra
3. (Tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường): Trong kĩ thuật sơn xì (gọi là sơn tĩnh điện), để tiết kiệm sơn và nâng cao chất lượng lớp sơn, người ta làm như thế nào?
A. Nhiễm điện cho sơn 
B. Nhiễm điện cho chi tiết muốn sơn
C. Nhiễm điện trái dấu cho sơn và chi tiết muốn sơn
D. Nhiễm điện cùng dấu cho sơn và chi tiết muốn sơn.
Câu 1: C
Câu 2: D
Câu 3: C
D. Hoạt động vận dụng (6 phút)
Hoạt động của thầy
Hoạt động của trò
GV: Yêu cầu HS lấy các ví dụ trên thực tế có vận dụng kiến thức về sự nhiễm điện của các vật ; sự tương tác giữa hai loại điện tích ?
HS: Tham gia thảo luận trước lớp, giải quyết các tình huống thực tiễn: Sơn tĩnh điện, ống khói chống bụi ở các nhà máy ximang, thiết bị lọc bụi gia đình 
5. Hoạt động phát triển mở rộng (2 phút)
-Vận dụng vào thực tế : Trong các nhà máy thường xuất hiện bụi gây hại cho công nhân. Bố trí các tấm kim loại tích điện trong nhà máy khiến bụi bị nhiễm điện và bị hút vào tấm kim loại, giữ môi trường trong sạch, bảo vệ sức khỏe công nhân.
* Hướng dẫn về nhà
- Qua bài học các em cần học thuộc phần ghi nhớ.
- Tìm hiểu: Sơ lược cấu tạo nguyên tử.
- Làm bài tập phần: Vận dụng.
- Về nhà làm bài tập 18.1; 18.2; 18.3; 18.4 (SBT).