Giáo án Vật Lí Lớp 7 - Bài 2: Sự truyền ánh sáng

BÀI 2: SỰ TRUYỀN ÁNH SÁNG
Mục tiêu
Kiến thức
Phát biểu được định luật truyền thẳng ánh sáng.
Mô tả được đặc điểm của ba loại chùm sáng.
Kĩ năng
 Vận dụng định luật truyền thẳng ánh sáng vào xác đình đường thẳng trong thực tế.
I. LÍ THUYẾT TRỌNG TÂM
1. Định luật truyền thắng của ánh sáng
Trong môi trường trong suốt và đồng tính, ánh sáng truyền đi theo đường thẳng.
2. Biểu diễn đường truyền của ánh sáng
Tia sáng
Đường truyền của ánh sáng được biểu diễn bằng tia sáng – bao gồm một đường thẳng có mũi tên chỉ chiều truyền của ánh sáng.
Chùm sáng
Trên thực tế không tồn tại một tia sáng riêng biệt mà phải là một chùm sáng.
Có 3 loại chùm sáng:
+ Chùm sáng song song: các tia sáng song song với nhau.
+ Chùm sáng hội tụ: các tia sáng tụ lại 1 điểm trên đường truyền của chúng.
+ Chùm sáng phân kỳ: Các tia sáng loe rộng ra trên đường truyền của chúng.
Môi trường trong suốt là môi trường cho ánh sáng đi qua. Ví dụ: nước, không khí, rượu, bản thủy tinh, chân không...
Môi trường đồng tính là môi trường có tính chất như nhau tại mọi vị trí. Trên thực tế, không khí không phải môi trường đồng tính. Nhưng trong giới hạn cho phép ta vẫn coi không khí là môi trường đồng tính.
Máy ảnh lỗ kim là một ứng dụng của định luật truyền thẳng ánh sáng.
Nguồn: internet
VD: ánh sáng Mặt Trời, chùm tia lazer
VD: Các tia sáng đi ra sau khi đi qua thấu kính hội tụ, gương cầu lõm,...
Lưu ý, sau khi hội tụ tại 1 điểm thì chùm sáng sẽ lại loe ra vì ánh sáng vẫn tiếp tục truyền thẳng trong môi trường.
VD: đa số các nguồn sáng đều phát ra chùm sáng phân kỳ
Định luật truyền thẳng ánh sáng
Là một đường thẳng chỉ có mũi tên chỉ chiều
Chùm sáng
Tia sáng
Trong môi trường trong suốt và đồng tính, ánh sáng truyền đi theo đường thẳng
Là đường thẳng
Là đường thẳng
Đường truyền của ánh sáng trong không khí
Đường truyền của ánh sáng trong môi trường trong suốt khác: nước, thủy tinh, 
Đường truyền của ánh sáng
Phân kỳ
Hội tụ
Song song
SƠ ĐỒ HỆ THỐNG HÓA
II. CÁC DẠNG BÀI TẬP
Ví dụ mẫu
Ví dụ 1: Hoàn thành các phát biểu sau:
- Trong môi trường và ánh sáng truyền đi theo đường thẳng.
- Chùm sáng là chùm sáng có các tia sáng không giao nhau trên phương truyền.
- Chùm sáng hội tụ là chùm sáng có các tia sáng trên phương truyền.
- Chùm sáng phân kỳ là chùm sáng có các tia sáng trên phương truyền.
Hướng dẫn giải
- Trong môi trường ...trong suốt.. và...đồng tính...ánh sáng truyền đi theo đường thẳng
- Chùm sáng song song là chùm sáng có các tia sáng không giao nhau trên phương truyền.
- Chùm sáng hội tụ là chùm sáng có các tia sáng giao nhau trên phương truyền.
- Chùm sáng phân kỳ là chùm sáng có các tia sáng không giao nhau trên phương truyền.
Ví dụ 2: Có mấy loại chùm sáng? Đó là những loại chùm sáng nào? Lấy ví dụ về nguồn phát ra các loại chùm sáng đó.
Hướng dẫn giải
Có 3 loại chùm sáng là:
+ Chùm sáng song song.
+ Chùm sáng hội tụ.
+ Chùm sáng phân kỳ.
Ví dụ:
+ Nguồn phát ra chùm sáng song song: đèn pin, Mặt Trời,..
+ Nguồn phát ra chùm sáng hội tụ: đèn pin.
+ Nguồn phát ra chùm sáng phân kỳ: đèn pin, ngọn nến đang cháy, ngọn đèn dầu đang thắp,...
III. BÀI TẬP TỰ LUYỆN
Bài tập cơ bản
Câu 1: Tìm câu đúng khi phát biểu về định luật truyền thẳng ánh sáng.
A. Trong môi trường trong suốt và đồng tính, ánh	 sáng truyền theo một đường ngoằn ngoèo.
B. Trong môi trường trong suốt và đồng tính, ánh	 sáng truyền theo một đường thẳng.
C. Trong môi trường trong suốt và đồng tính, ánh sáng truyền theo một đường gẫy khúc.
D. Trong môi trường trong suốt và đồng tính, ánh	 sáng truyền theo một đường cong.
Câu 2: Trong biểu diễn tia sáng, mũi tên cho ta biết:
A. chiều truyền của ánh sáng.
B. ánh sáng đang chuyển động.
C. ánh sáng mạnh hay yếu.
D. ánh sáng truyền đi nhanh hay chậm.
Câu 3: Nguồn sáng nào sau đây phát ra chùm sáng song song?
A. Cây nến đang cháy.	
B. Bóng đèn huỳnh quang đang sáng.	
C. Mặt Trời.	
D. Bóng đèn Led.
Câu 4: Nguồn nào sau đây có thể phát ra chùm sáng hội tụ?
A. Bóng đèn dây tóc.	
B. Mặt Trời.	
C. Đèn pin.	
D. Cuốn sách.
Câu 5: Lựa chọn phương án chính xác nhất để điền vào chỗ trống: “Đèn pin...”
A. chỉ phát ra chùm sáng song song.	
B. chỉ phát ra chùm sáng hội tụ.	
C. chỉ phát ra chùm sáng phân kỳ.	
D. có thể phát ra cả chùm sáng song song, hội tụ và phân kỳ.
Câu 6: Hãy lựa chọn phương án trả lời đúng (ứng với A, B, c hoặc D) để trả lời câu hỏi sau: Các hình vẽ dưới đây, hình nào biểu diễn chùm tia hội tụ?
A. Hình (a)	B. Hình (b)	C. Hình (c)	D. Hình (d).
Câu 7: Ngọn nến đang cháy là
A. vật sáng, và phát ra chùm sáng song song
B. vật sáng, và phát ra chùm sáng hội tụ.
C. nguồn sáng, và phát ra chùm sáng song song.
D. nguồn sáng, và phát ra chùm sáng phân kì.
Câu 8: Chùm sáng gồm các tia sáng giao nhau trên đường truyền của chúng gọi là chùm sáng
A. phân kì.	B. hội tụ.
C. song song.	D. đầu tiên hội tụ, sau đó phân kì.
Câu 9: Lựa chọn cụm từ thích hợp hoàn thiện phát biểu sau: “Chùm sáng song song gồm các tia sáng trên đường truyền của chúng.”
A. giao nhau	B. không giao nhau	C. loe rộng ra	D. truyền thẳng
Câu 10: Lựa chọn cụm từ thích hợp hoàn thiện phát biểu sau: “Ánh sáng từ dây tóc bóng đèn truyền đi theo đường thẳng cho nên dùng ống ta mới quan sát thấy bóng đèn.”
A. đen, rỗng và thẳng	
B. đen, rỗng và cong	
C. đen, thẳng hoặc cong	
D. không trong suốt
Câu 11: Hãy ghép một mệnh đề ở cột A với một mệnh đề ở cột B để được câu đúng.
A
B
1. Chùm sáng hội tụ là chùm sáng mà
a. các tia sáng không giao nhau trên đường truyền của chúng.
2. Chùm sáng song song là chùm sáng mà
b. các tia sáng loe rộng trên đường truyền của chúng.
3. Chùm sáng phân kỳ là chùm sáng mà
c. các tia sáng giao nhau trên đường truyền của chúng.
d. các tia sáng loe rộng, sau đó gặp nhau trên đường truyền.
Bài tập nâng cao
Câu 12: Trong những trường hợp sau, trường hợp nào ánh sáng không truyền đi theo đường thẳng?
A. Ánh sáng truyền trong môi trường không khí.	
B. Ánh sáng truyền đi trong một bản thuỷ tinh trong suốt.	
C. Ánh sáng truyền đi trong nước của một hồ bơi.	
D. Ánh sáng truyền từ không khí, qua tấm kính rồi lại truyền trong không khí.
Câu 13: Vào một buổi tối mất điện, Lan chiếu đèn pin nhỏ xuống chính giữa bàn gỗ đặt một tấm kính dày trên mặt bàn theo phương vuông góc. Lan phát hiện ra: không có ánh sáng từ đèn pin chiếu đến phía dưới mặt bàn, vì ánh sáng
A. đi hướng khác.	
B. không truyền trong không khí tới bàn.	
C. không truyền được trong tấm thủy tinh trên mặt bàn.	
D. không truyền được trong gỗ
Câu 14: Khi xếp hàng trong giờ thể dục, muốn biết hàng đã thẳng chưa giáo viên thường yêu cầu học sinh làm gì? Tại sao?
Câu 15: Hình ảnh bóng nắng ở trên sân trường những ngày nắng thường là những đốm tròn (hoặc elip) trong khi kẽ lá không hề có hình tròn. Em hãy giải thích tại sao?
ĐÁP ÁN
1-B
2-A
3-C
4-C
5-D
6-A
7-D
8-B
9-B
10-A
Gợi ý giải
Câu 1: trong môi trường trong suốt và đồng tính ánh sáng đi theo đường thẳng.
Câu 2: Mũi tên cho biết chiều truyền của ánh sáng
Câu 3: Mặt Trời có kích thước lớn và ở rất xa nên được coi như nguồn phát ra chùm sáng song song.
Câu 4: Đèn pin là nguồn có thể phát ra chùm sáng hội tụ, song song và phân kỳ.
Câu 5: Đèn pin là nguồn có thể phát ra chùm sáng hội tụ, song song và phân kỳ tùy vào cách ta điều chỉnh pha đèn.
Câu 6: Chùm sáng hội tụ là chùm sáng mà các tia sáng giao nhau trên phương truyền của chúng.
Câu 7: Hầu hết các nguồn sáng tự nhiên đều là nguồn sáng phát ra chùm sáng phân kỳ. Vì vậy, ngọn nến đang cháy là nguồn sáng phát ra chùm sáng phân kỳ.
Câu 8: Chùm sáng gồm các tia sáng giao nhau trên đường truyền của chúng gọi là chùm sáng hội tụ.
Câu 9: Chùm sáng song song gồm các tia sáng không giao nhau trên đường truyền của chúng.
Câu 10: Ánh sáng truyền đi theo đường thẳng nên muốn dùng ống để quan sát ánh bóng đèn thì ống phải là ống đen, rỗng và thẳng.
Câu 11: Chùm sáng hội tụ là chùm sáng mà các tia sáng giao nhau trên đường truyền của chúng.
Chùm sáng song song là chùm sáng mà các tia sáng không giao nhau trên đường truyền của chúng.
Chùm sáng phân kỳ là chùm sáng mà các tia sáng loe rộng trên đường truyền của chúng.
Câu 12: Trong môi trường trong suốt và đồng tính, ánh sáng truyền đi theo đường thẳng. Các môi trường trong suốt và đồng tính có thể kể là: không khí, nước, thủy tinh,....
Ánh sáng truyền từ môi trường trong suốt này sang môi trường trong suốt khác thì không còn truyền đi theo đường thẳng nữa.
 Đáp án: D
Câu 13: Ánh sáng truyền được trong không khí, thủy tinh nhưng không truyền được qua gỗ, sắt, nhôm, ...
 Đáp án: D
Câu 14: Giáo viên thường yêu cầu học sinh xếp hàng từ thấp đến cao và nhìn theo gáy bạn phía trước sao cho không thấy gáy bạn phía trên cách một bạn, khi ấy thì hàng mới thẳng.
Giải thích: nếu ta không nhìn thấy gáy bạn phía trên cách một bạn chứng tỏ ánh sáng truyền từ gáy bạn đó tới mắt đã bị gáy bạn ngay liền trước cản lại. Mà ánh sáng truyền theo đường thẳng, chứng tỏ gáy của các bạn phải nằm trên cùng đường thẳng, hay nói cách khác thì các bạn đã xếp thẳng hàng.
Câu 15: 
+ Ánh sáng truyền trong không khí theo đường thẳng
+ Khe hẹp giữa kẽ lá thường rất nhỏ nên mỗi tia sáng xuất phát từ mặt trời sẽ đi thẳng qua kẽ lá và tạo thành một điểm sáng trên mặt đất.
+ Mặt trời có dạng đĩa tròn nên sẽ tạo nên một tập hợp các điểm sáng trên mặt đất cũng có hình tròn, là hình ảnh thu nhỏ của mặt trời như trong hình vẽ.